in english  / russian

Karl Marks
KAPİTAL. Siyasi iqtisadın tənqidi
I cild - Kapital istehsalı prosesi
[konspekt] I nəşr

Tərtib edən: Rafiq Məmmədli (mail@mammadli.az)
Bakı, KitabKlubu.org, 2017, 392 səh.

Bu kitab «Kapital»ın (1-ci cild) qısaldılmış variantı, başqa sözlə, konspektidir. Tərtibçi olduqca çətin, mürəkkəb və tarixi bir missiyanı öz üzərinə götürərək, bu formatda (!) təxminən 1200 səhifədən artıq olan əsərin orijinalının ən əhəmiyyətli, ən məzmunlu, ən prinsipial və ən məlumatlı hissələrini seçib onlar arasında əlaqə yaradaraq konspektləşdirib. Nəticə etibarı ilə artıq Siyasi iqtisad dərsliyini xatırladan bu kitabı indi daha çox adam zaman ayırıb oxuya bilər... Əsəri sırf elmi məqsədlə oxumaq istəyənlərin isə bütöv – nəhəng, orijinal «Kapital» həmişə ixtiyarındadır.

© Rafiq Məmmədli
Müəllif haqları qorunur. Kitabın icazəsiz çapı, elektron versiyasının İnternetə yerləşdirilməsi və paylaşılması yolverilməzdir.
 

ISBN 978-9952-8306-7-5

Kitabı əldə etmək üçün nömrələr:
Pərakəndə: Zəka Kitab Evi: (012) 599-01-54, (050) 519-04-54
Topdan: (051) 764-95-83

- - - - - - - -

ƏN BÖYÜK MÜTƏFƏKKİRİN ƏN BÖYÜK ƏSƏRİ HAQQINDA

Alman filosofu, siyasətçisi, marksizm nəzəriyyəsinin banisi Karl Heinrich Marx (1818-1883) bütün həyat işi hesab etdiyi «Kapital» (1867) əsərində (tam adı – «Kapital. Siyasi iqtisadın tənqidi»; alm. Das Kapital. Kritik der politischen Ökonomie) (I cild – «Kapital istehsalı prosesi») kapitalizmin əsas iqtisadi kateqoriyalarının təhlilini vermiş və bununla da dünya istehsal tarixində misli görünməmiş kəşflər etmişdir.
Əsərin 1-ci cildi bilavasitə kapital istehsalı, 2-ci cildi tədavül, 3-cü cildi isə bütövlükdə götürülmək şərtilə kapitalist istehsalı proseslərindən bəhs edir.
«Kapital» Marksın siyasi iqtisad üzrə baş əsəridir. Əsərdə dialektik-materializm yanaşması ilə kapitalizm təsərrüfatı başdan ayağa kritik analiz olunub.
«Kapital» – iqtisadiyyat elminin klassik əsəri kimi dəyərin əmək nəzəriyyəsi mövqeyindən yazılıb. Bir sözlə ifadə etmək olarsa Marks iqtisadi kateqoriya olan dəyərə – əmtəə istehsalında ictimai zəruri əhəmiyyət daşıyan əmək baxımından yeni tərif verib.
«Kapital»ın qızıl xətti ondan ibarətdir ki, tarix insan əməyi nəticəsində yaranıb. Bütün tarix boyu bir qrup insan (kapitalizmdə burjuaziya), istehsal vasitələrinə sahib çıxaraq bundan məhrum olan əməkçiləri (kapitalizmdə proletariat və ya fəhlələri) aşağı sosial sinif nümayəndələri kimi işlədərək müxtəlif məhsullar istehsal edib. Marksa görə istismar edilən qrupla (2-cilər) onları istismar edənlər (1-cilər) arasında daim müxtəlif miqyaslı mübarizə (münaqişə) olub.
Əsərdə ən çox söhbət gedən izafi dəyər anlayışı əslində Marks tərəfindən kəşf olunmayıb, ondan qabaq Adam Smith və David Ricardo bu kateqoriyaya diqqət yetirib, hətta onun haqqı ödənilməyən əmək olduğunu iddia etmişlər, başqa heç bir şey... Marks isə izafi dəyərin tərifini vermək üçün əvvəlcə dəyər anlayışını analiz etmiş, izafi dəyərin haqqı ödənilməyən əmək deyil, mənimsənilən işçi qüvvəsi olduğunu sübut etmişdi. İzafi dəyərin izahını verərkən müəllif pul və əmtəə kateqoriyalarını elə təfsilatıyla araşdırmışdır ki, sonradan həmin nəzəriyyələri hətta Marksın opponentləri belə qəbul etmişlər.

KONSPEKT HAQQINDA

Konspekt haqqında ilk dəfə eşidənlər çox güman «Marks kimi dahinin əsərini necə konspektləşdirmək olar?» və ya «buna kimin cəsarəti çatar?» deyə ilk növbədə düşünəcəklər.
Həmin suallara cavab verməyə çalışaq.
«Kapital»ın 1-ci cildinin dərc olunmasından nə az, nə çox – düz 150 il keçir. Marks bu əsəri 10 il ərzində kapitalizmin dünyada ən çox inkişaf etdiyi ölkədə – İngiltərədə (London) yaşayarkən yazıb yaratmışdı. O zamanlar əhalinin şüur-savad səviyyəsini, psixoloji durumunu ətraflı analiz edərkən asanlıqla müəyyən eləmək olar ki, Marks əsərində bəhs etdiyi əsas iqtisadi kateqoriyalar – əmtəə, dəyər, pul, izafi dəyər, iş vaxtı, əmək və onun dəyəri və s. və i. a. həmin dövrün insanları üçün (hətta indiki dövrün də əksəriyyəti üçün) heç zaman düşünüb anlamadığı, mücərrəd, insan zəkasının dərk etmədiyi anlayışlar idi. Marks özünün son dərəcə dəqiq təhlilini maksimum dərəcədə çox insana çatdırmaq üçün (o hər şeydən əvvəl inqilabçı idi – kitab yazmaqda da məqsədi xalq kütlələrini ayıltmaq olub) bütün zamanlar üçün keçərli bir üsuldan – müxtəlif misallar çəkmək üsulundan məharətlə istifadə etmişdi. Kitabı bütövlüklə oxuyan hər kəs bilir ki, Marks ən sadə anlayışı belə izah etmək üçün bəzən 3-4 misal (statistika, hesabatlardan çıxarışlar, tarixi hadisələr və nümunələr, hekayə, şeir, rəvayətlər və hətta reseptlər) çəkirdi. Bir misala bəzən kitabın 2-3 səhifəsi sərf olunub... Biz çalışıb həmin misalların sayını minimuma endirmişik. Ən əsas ixtisarlar isə iqtibaslarla (bookmarks) gedib. Orijinalı bizim konspektlə müqayisə edən olsa o dəqiqə gözə çarpar ki, biz konspekti yüzlərlə iqtibaslardan (əksəriyyəti indiki oxucu üçün tamamilə gərəksiz) – sitat və istinadlardan azad etmişik. Hesab etsək ki, Marks yəhudi hövsələsi və alman dəqiqliyi ilə müəllif haqlarını qoruyaraq bircə sitatı belə iqtibassız buraxmamışdır, onda kitabın orijinalında 1000-ə yaxın (!) iqtibasın (bəziləri 2-3 səhifə həcmində) tutduğu yeri təsəvvür etmək çətin deyildir.
Konspektin üstünlüyü təkcə onun yığcam olmasında deyil. Biz orijinalın ən sadə və bir dəfə oxumaqla anlaşılan məzmununu saxlamağa çalışmışıq. Kitabı nisbətən çətin qavranılan ağır cümlələrdən azad etmişik, imkan daxilində və zaman çərçivəsində o cümlələri təzələri ilə əvəz etmişik.
Təəssüflə qeyd edək ki, konspektdə də Marksın ağır cümlə quruluşu saxlanılıb. Ümumiyyətlə əsərlə tanış olduqda hiss edəcəksiniz ki, əsəri yüngülləşdirmək üçün tərcümədə əzəldən tamamilə başqa bir yanaşmadan istifadə eləmək lazım idi, amma güman etmirik ki, bu, nə 60-cı illərdə – kitab azərbaycan dilinə ilk dəfə tərcümə olunan dövrlərdə – nə də indiki zamanda aktual və praqmatik yanaşma olsun. İllah da ki, Marksın ağır üslubunun obyektiv izahı var.
Əvvəla, mövzu özü olduqca qəlizdir , ikincisi, bildiyiniz kimi Marks almandilli olub. Bu dildən başı çıxanlar isə bilməmiş deyil ki, almancanın cümlə quruluşu özü başqa dillərdən xeyli fərqlənir. Məsələn, almancada çox zaman mənanı cümləni sona qədər oxumayana qədər tutmaq olmur, cümləni daha rahat anlamaq üçün sanki onu hər birinin öz mənası olan fraqmentlərə bölmək lazımdır. Fikrimizi izah etmək üçün, həmçinin, kitabın üslubunu tam xarakterizə etmək üçün bir misal çəkək.
Aşağıdakı cümlə ilə Marks iş qüvvəsinin dəyərini izah edir:

Soldakı cümlə tamamilə Marksın üslubunda yazılmış və azərbaycan dilinə hərfi tərcümə olunmuş orijinaldır. Onu hətta hazırlıqlı adam belə bir neçə dəfə oxumadan mənasını başa düşmür. İndi sağdakı cümləyə baxın. Burada artıq alman üslubu (nisbətən) dağıdılıb, cümlə fraqmentlərə parçalanaraq azərbaycandilli oxucunun məntiqinə uyğun qurulub...

Marksın bioqrafiyası ilə az-çox tanış olanlar bilirlər ki, o həm də jurnalist, qəzet redaktoru olub. Bu isə onun yazdığı əsərlərə, daha doğrusu, üslubuna birbaşa təsir edib. «Kapital» da başdan-ayağa kəskin tənqidi ruhda yazılıb, kitabın bəzi hissələri uzun qəzet məqalələrini xatırladır. Marks çox vaxt mövzudan yayınaraq, məsələn, keçmiş bir iqtisadçının mövqeyini yıxıb-sürüyür, bu isə kitabda bəzən səhifələrlə yer tutur. Təbii ki, biz konspekti indiki dövrdə qəti aktual olmayan çoxlu belə tənqidi hissələrdən azad etmişik, bu isə kitabın xeyli yüngülləşməsinə gətirib çıxarıb.
Konspektdə orijinalın ağır, çox yer tutan tərtibatı da tamamilə dəyişdirilərək sadələşdirilib, hissə bölümlərindən imtina edilərək, ancaq bölmələr saxlanılıb.
Nəticədə kitabın səhifə sayı azı (!) üç dəfə qısaldılıb.

Rafiq Məmmədli
+994 50 213-56-30

- - - - - - -

 ON THE CONSPECTUS

The book you are holding in your hand is the conspectus of the first volume of «Capital: Critique of Political Economy» by Karl Marx. The designer of this conspectus has taken on an ex-tremely hard, complex and historical mission to pick the most important, interesting, principal and informative parts of Marx's work, which contains more than 1200 pages, and interconnect and assemble them in this format. As a result, more people can afford spending time on reading this book, which now merely reminds of a Political Economy textbook... Those who need to read Marx's work for scientific purposes have always got the complete huge original «Das Kapital» in their disposal.

Those who hear about this conspectus for the first time will most probably think: «How can you make a conspectus of a genius like Marx?» or « who can dare do it?»

Now let me try to answer these questions.

An entire 150-year period has passed since the first volume of «Das Kapital» was published. Marx wrote this work within 10 years while he lived in London, England, the country with the highest level of capitalism at the time. If we look at the literacy and awareness level as well as psychological state of the people of the time we can easily understand that the main economic notions that Marx mentioned in his book, such as goods, value, money, surplus value, work hours, labor and its value, etc. were new to them. These notions are new even to majority of the modern people. In order to share his extremely precise analysis with a maximum number of people Marx (Before anything else, he was a revolutionary, and this book aimed at awakening masses) used a method which is valid for all times: he brought various examples. Everyone who has read the book completely knows that Marx sometimes used three-four examples in order to explain even a most simple notion. These examples included statistics, pieces of reports, historical events and patterns, stories, poems, legends and even recipes. Often one example is described in two-three pages. We however, tried to minimize the amount of those examples. The most reductions were conducted on bookmarks. If someone compares the original version of the book with our conspectus he/she will immediately see that we have freed the book from hundreds of citations and references (after all, majority of them are useless to an ordinary reader). We assume that Marx used his Jewish patience and German precision not to let any single citation without a bookmark. But the original version of the book has got about 1000 (!) bookmarks. It is not hard to imagine the space these bookmarks require. Moreover, some of them take two-three pages.

However, compactness of this conspectus is not its only advantage. We tried to keep its simplest content which is understood by reading only once. We freed the book from relatively hard sentences and tried to replace them with new, more comprehensible ones.

We regret that in this conspectus too, Marx's heavy sentence structure is preserved. When you read the book you will feel that the initial translation needed to be approached differently in order to make the book lighter. However, we do not believe this would be a realistic and pragmatic approach either in 1960s, when the book was first translated into Azeri, or today. Especially considering Marx's heavy style is caused by some objective reasons.

Firstly, the topic itself is extremely difficult to understand. And, secondly, as you know, Marx was a native German speaker. Those who have some knowledge of German understand that German sentence structure, its word order is quite different than many other languages. For instance, you often have to read a sentence till the end in order to understand what it is saying. And in order to better understand a sentence, you kind of have to divide it into fragments which in turn have their own meanings.

Those who have some knowledge of Marx's biography know that he was a journalist and an editor. And this has directly influenced his writing and his style. «Capital» too is full of critical spirit and some parts of the book remind of long newspaper articles. Marx often gets off the subject and, for example, heavily criticizes some old economist's position. And this often takes pages in the book. We certainly have freed the conspectus from many of such critical parts, which make absolutely no sense in modern days. As a result we have got a much lighter book.

The heavy design of the original book, which takes a lot of space, has also been completely altered in this conspectus. Division to parts has been eliminated, and sections have been preserved.

As a result, number of pages in the book has been reduced at least (!) three times. It might sound like a joke, but apparently Marx's contemporaries did not spend their spare time any way but reading so it was not a problem to increase pages in a book.

К.Маркс, Капитал. Критика политической экономии.
1-й том – Процесс производства капитала
[конспект]
1-ое изд.,

Составитель: Рафик Мамедли
Баку, «Книжный Клуб», 2018 г., 432 стр.

Эта книга является сокращенным вариантом, кратким изложением, одним словом, конспектом книги «Капитал» (1-й том).
Составитель взял на себя очень сложную и историческую миссию, создав в данном формате конспект путем вы-бора и смыслового соединения самых важных, содержательных, принципиальных и информационных частей оригинального произведения, содержащего почти 1200 страниц. В итоге объем книги сократился почти в 3 раза. Теперь, несомненно, больше людей захочет уделить время для прочтения этой книги, которая напоминает учебник по политической экономии… Тот, кто захочет прочесть произведение с чисто научной целью, всегда сможет найти полный оригинал масштабной книги «Капитал».

КРАТКАЯ АННОТАЦИЯ

Данная книга является классическим произведением эко-номической науки, написанным с позиций трудовой теории стоимости. В ней автор определил понятие стоимости как выражение общественно необходимого труда для производ-ства товаров, дал яркую характеристику капиталистического общества XIX века. Труд К. Маркса является завершением классической политической экономии, он оказал глобальное воздействие на ход исторического процесса в XX веке.
Конспект первого тома «Капитала» представляет собой перевод с четвертого немецкого издания, вышедшего в 1890 г. под редакцией Энгельса. В русском издании (1937 г.), за основу был взят перевод под редакцией И. И. Скворцова-Степанова.

О КОНСПЕКТЕ

Люди, которые впервые услышат о конспекте, в первую очередь, по всей вероятности, зададутся вопросами: «Как можно конспектировать произведение такого гения как Маркс?» либо «Кто осмелится на такое?».
Постараемся ответить на эти вопросы.
Со времени издания первого тома «Капитала» прошло ни много ни мало - ровно 150 лет. Маркс писал это произведение 10 лет, живя в самой развитой капиталистической стране – Англии.
Подробно проанализировав уровень сознания и грамотности, психологического состояния людей того времени, можно с легкостью определить, что основные экономические категории, о которых Маркс говорит в своем труде – товары, стоимость, деньги, прибавочная стоимость, рабочее время, труд и его стоимость, и пр. были понятиями, не доступными сознанию людей того периода (и даже сейчас не доступны многим), абстрактными и непонятными. До максимального доведения до внимания людей точного анализа, Маркс (в первую очередь он был революционером – целью написания книги было пробуждение народных масс) мастерски использовал самый распространенный во все времена способ – приведение различных примеров.
Каждый, кто читал всю книгу, знает, что Маркс иногда использовал 3-4 примера для объяснения самого простого понятия (статистика, выписки из отчетов, исторические события и примеры, повести, стихи, притчи и даже рецепты). На один пример порой уходило 2-3 страницы... Мы постарались свести к минимуму количество этих примеров.
Но самые основные сокращения идут со ссылками. Если кто-то сравнит оригинал с нашим конспектом, сразу станет заметно то, что мы избавили конспект от сотни ссылок (большинство совсем не нужно сегодняшним читателям) – цитат и ссылок. Если принять во внимание еврейское терпение и немецкую точность Маркса, который охраняя авторские права не оставил без ссылки ни одну цитату, нетрудно представить, сколько места заняли в книге более 1000 (!) ссылок (некоторые объемом в 2-3 страницы).
Читатели, болееменее знакомые с биографией Маркса, знают, что он был еще журналистом и газетным редактором. Это напрямую повлияло на его произведения, точнее сказать, их стиль. «Капитал» полностью написан в духе острой критики, некоторые части книги напоминают газетные статьи. Зачастую уходя от темы, Маркс в пух и в прах критиковал мысли своих предшественников - экономистов, а это иногда занимало несколько страниц. Разумеется, мы освободили конспект от многих критичных, абсолютно не актуальных в нынешнее время статей, что значительно облегчило книгу.
В конспекте также полностью изменено и упрощено тяжелое, занимающее большое место оформление оригинала, убраны главы и сохранены только разделы.

Рафик Мамедли, mail@mammadli.az, +994 50 213-56-30