Karl Marks
KAPİTAL. Siyasi iqtisadın tənqidi
I cild - Kapital istehsalı prosesi
[konspekt] I nəşr
Tərtib edən: Rafiq Məmmədli (mail@mammadli.az)
Bakı, KitabKlubu.org, 2017, 392 səh.
Bu kitab «Kapital»ın (1-ci cild) qısaldılmış variantı, başqa sözlə,
konspektidir. Tərtibçi olduqca çətin, mürəkkəb və tarixi bir missiyanı öz
üzərinə götürərək, bu formatda (!) təxminən 1200 səhifədən artıq olan əsərin
orijinalının ən əhəmiyyətli, ən məzmunlu, ən prinsipial və ən məlumatlı
hissələrini seçib onlar arasında əlaqə yaradaraq konspektləşdirib. Nəticə
etibarı ilə artıq Siyasi iqtisad dərsliyini xatırladan bu kitabı indi daha çox
adam zaman ayırıb oxuya bilər... Əsəri sırf elmi məqsədlə oxumaq istəyənlərin
isə bütöv – nəhəng, orijinal «Kapital» həmişə ixtiyarındadır.
© Rafiq Məmmədli
Müəllif haqları qorunur. Kitabın icazəsiz çapı, elektron versiyasının İnternetə
yerləşdirilməsi və paylaşılması yolverilməzdir.
ISBN 978-9952-8306-7-5
Kitabı əldə etmək üçün nömrələr:
Pərakəndə: Zəka Kitab Evi: (012) 599-01-54, (050) 519-04-54
Topdan: (051) 764-95-83
- - - - - - - -
ƏN BÖYÜK MÜTƏFƏKKİRİN ƏN BÖYÜK ƏSƏRİ HAQQINDA
Alman filosofu, siyasətçisi, marksizm nəzəriyyəsinin banisi Karl Heinrich
Marx (1818-1883) bütün həyat işi hesab etdiyi «Kapital» (1867)
əsərində (tam adı – «Kapital. Siyasi iqtisadın tənqidi»; alm. Das Kapital.
Kritik der politischen Ökonomie) (I cild – «Kapital istehsalı prosesi»)
kapitalizmin əsas iqtisadi kateqoriyalarının təhlilini vermiş və bununla da
dünya istehsal tarixində misli görünməmiş kəşflər etmişdir.
Əsərin 1-ci cildi bilavasitə kapital istehsalı, 2-ci cildi tədavül, 3-cü cildi
isə bütövlükdə götürülmək şərtilə kapitalist istehsalı proseslərindən bəhs edir.
«Kapital» Marksın siyasi iqtisad üzrə baş əsəridir. Əsərdə dialektik-materializm
yanaşması ilə kapitalizm təsərrüfatı başdan ayağa kritik analiz olunub.
«Kapital» – iqtisadiyyat elminin klassik əsəri kimi dəyərin əmək nəzəriyyəsi
mövqeyindən yazılıb. Bir sözlə ifadə etmək olarsa Marks iqtisadi kateqoriya olan
dəyərə – əmtəə istehsalında ictimai zəruri əhəmiyyət daşıyan əmək baxımından
yeni tərif verib.
«Kapital»ın qızıl xətti ondan ibarətdir ki, tarix insan əməyi nəticəsində
yaranıb. Bütün tarix boyu bir qrup insan (kapitalizmdə burjuaziya), istehsal
vasitələrinə sahib çıxaraq bundan məhrum olan əməkçiləri (kapitalizmdə
proletariat və ya fəhlələri) aşağı sosial sinif nümayəndələri kimi işlədərək
müxtəlif məhsullar istehsal edib. Marksa görə istismar edilən qrupla (2-cilər)
onları istismar edənlər (1-cilər) arasında daim müxtəlif miqyaslı mübarizə
(münaqişə) olub.
Əsərdə ən çox söhbət gedən izafi dəyər anlayışı əslində Marks tərəfindən kəşf
olunmayıb, ondan qabaq Adam Smith və David Ricardo bu kateqoriyaya diqqət
yetirib, hətta onun haqqı ödənilməyən əmək olduğunu iddia etmişlər, başqa heç
bir şey... Marks isə izafi dəyərin tərifini vermək üçün əvvəlcə dəyər anlayışını
analiz etmiş, izafi dəyərin haqqı ödənilməyən əmək deyil, mənimsənilən işçi
qüvvəsi olduğunu sübut etmişdi. İzafi dəyərin izahını verərkən müəllif pul və
əmtəə kateqoriyalarını elə təfsilatıyla araşdırmışdır ki, sonradan həmin
nəzəriyyələri hətta Marksın opponentləri belə qəbul etmişlər.
KONSPEKT HAQQINDA
Konspekt haqqında ilk dəfə eşidənlər çox güman «Marks kimi dahinin əsərini necə
konspektləşdirmək olar?» və ya «buna kimin cəsarəti çatar?» deyə ilk növbədə
düşünəcəklər.
Həmin suallara cavab verməyə çalışaq.
«Kapital»ın 1-ci cildinin dərc olunmasından nə az, nə çox – düz 150 il keçir.
Marks bu əsəri 10 il ərzində kapitalizmin dünyada ən çox inkişaf etdiyi ölkədə –
İngiltərədə (London) yaşayarkən yazıb yaratmışdı. O zamanlar əhalinin şüur-savad
səviyyəsini, psixoloji durumunu ətraflı analiz edərkən asanlıqla müəyyən eləmək
olar ki, Marks əsərində bəhs etdiyi əsas iqtisadi kateqoriyalar – əmtəə, dəyər,
pul, izafi dəyər, iş vaxtı, əmək və onun dəyəri və s. və i. a. həmin dövrün
insanları üçün (hətta indiki dövrün də əksəriyyəti üçün) heç zaman düşünüb
anlamadığı, mücərrəd, insan zəkasının dərk etmədiyi anlayışlar idi. Marks özünün
son dərəcə dəqiq təhlilini maksimum dərəcədə çox insana çatdırmaq üçün (o hər
şeydən əvvəl inqilabçı idi – kitab yazmaqda da məqsədi xalq kütlələrini ayıltmaq
olub) bütün zamanlar üçün keçərli bir üsuldan – müxtəlif misallar çəkmək
üsulundan məharətlə istifadə etmişdi. Kitabı bütövlüklə oxuyan hər kəs bilir ki,
Marks ən sadə anlayışı belə izah etmək üçün bəzən 3-4 misal (statistika,
hesabatlardan çıxarışlar, tarixi hadisələr və nümunələr, hekayə, şeir,
rəvayətlər və hətta reseptlər) çəkirdi. Bir misala bəzən kitabın 2-3 səhifəsi
sərf olunub... Biz çalışıb həmin misalların sayını minimuma endirmişik. Ən əsas
ixtisarlar isə iqtibaslarla (bookmarks) gedib. Orijinalı bizim konspektlə
müqayisə edən olsa o dəqiqə gözə çarpar ki, biz konspekti yüzlərlə iqtibaslardan
(əksəriyyəti indiki oxucu üçün tamamilə gərəksiz) – sitat və istinadlardan azad
etmişik. Hesab etsək ki, Marks yəhudi hövsələsi və alman dəqiqliyi ilə müəllif
haqlarını qoruyaraq bircə sitatı belə iqtibassız buraxmamışdır, onda kitabın
orijinalında 1000-ə yaxın (!) iqtibasın (bəziləri 2-3 səhifə həcmində) tutduğu
yeri təsəvvür etmək çətin deyildir.
Konspektin üstünlüyü təkcə onun yığcam olmasında deyil. Biz orijinalın ən sadə
və bir dəfə oxumaqla anlaşılan məzmununu saxlamağa çalışmışıq. Kitabı nisbətən
çətin qavranılan ağır cümlələrdən azad etmişik, imkan daxilində və zaman
çərçivəsində o cümlələri təzələri ilə əvəz etmişik.
Təəssüflə qeyd edək ki, konspektdə də Marksın ağır cümlə quruluşu saxlanılıb.
Ümumiyyətlə əsərlə tanış olduqda hiss edəcəksiniz ki, əsəri yüngülləşdirmək üçün
tərcümədə əzəldən tamamilə başqa bir yanaşmadan istifadə eləmək lazım idi, amma
güman etmirik ki, bu, nə 60-cı illərdə – kitab azərbaycan dilinə ilk dəfə
tərcümə olunan dövrlərdə – nə də indiki zamanda aktual və praqmatik yanaşma
olsun. İllah da ki, Marksın ağır üslubunun obyektiv izahı var.
Əvvəla, mövzu özü olduqca qəlizdir , ikincisi, bildiyiniz kimi Marks almandilli
olub. Bu dildən başı çıxanlar isə bilməmiş deyil ki, almancanın cümlə quruluşu
özü başqa dillərdən xeyli fərqlənir. Məsələn, almancada çox zaman mənanı cümləni
sona qədər oxumayana qədər tutmaq olmur, cümləni daha rahat anlamaq üçün sanki
onu hər birinin öz mənası olan fraqmentlərə bölmək lazımdır. Fikrimizi izah
etmək üçün, həmçinin, kitabın üslubunu tam xarakterizə etmək üçün bir misal
çəkək.
Aşağıdakı cümlə ilə Marks iş qüvvəsinin dəyərini izah edir:
İş qüvvəsinin dəyəri, orta bir fəhlənin adət edilmiş zəruri yaşayış vasitələrinin dəyəri ilə müəyyən olunur. | Ortabab bir fəhlənin iş qüvvəsinin dəyəri, onun yaşamağı üçün adətən sərf etdiyi zəruri yaşayış vasitələrinin dəyəri ilə ölçülür. |
Soldakı cümlə tamamilə Marksın üslubunda yazılmış və azərbaycan dilinə hərfi
tərcümə olunmuş orijinaldır. Onu hətta hazırlıqlı adam belə bir neçə dəfə
oxumadan mənasını başa düşmür. İndi sağdakı cümləyə baxın. Burada artıq alman
üslubu (nisbətən) dağıdılıb, cümlə fraqmentlərə parçalanaraq azərbaycandilli
oxucunun məntiqinə uyğun qurulub...
Marksın bioqrafiyası ilə az-çox tanış olanlar bilirlər ki,
o həm də jurnalist, qəzet redaktoru olub. Bu isə onun yazdığı əsərlərə, daha
doğrusu, üslubuna birbaşa təsir edib. «Kapital» da başdan-ayağa kəskin tənqidi
ruhda yazılıb, kitabın bəzi hissələri uzun qəzet məqalələrini xatırladır. Marks
çox vaxt mövzudan yayınaraq, məsələn, keçmiş bir iqtisadçının mövqeyini
yıxıb-sürüyür, bu isə kitabda bəzən səhifələrlə yer tutur. Təbii ki, biz
konspekti indiki dövrdə qəti aktual olmayan çoxlu belə tənqidi hissələrdən azad
etmişik, bu isə kitabın xeyli yüngülləşməsinə gətirib çıxarıb.
Konspektdə orijinalın ağır, çox yer tutan tərtibatı da tamamilə dəyişdirilərək
sadələşdirilib, hissə bölümlərindən imtina edilərək, ancaq bölmələr saxlanılıb.
Nəticədə kitabın səhifə sayı azı (!) üç dəfə qısaldılıb.
Rafiq Məmmədli
+994 50 213-56-30
- - - - - - -
ON THE CONSPECTUS
The book you are holding in your hand is the conspectus of the first volume of «Capital:
Critique of Political Economy» by Karl Marx. The designer of this
conspectus has taken on an ex-tremely hard, complex and historical mission to
pick the most important, interesting, principal and informative parts of Marx's
work, which contains more than 1200 pages, and interconnect and assemble them
in this format. As a result, more people can afford spending time on reading
this book, which now merely reminds of a Political Economy textbook... Those who
need to read Marx's work for scientific purposes have always got the complete
huge original «Das Kapital» in their disposal.
Those who hear about this conspectus for the first time will most probably
think: «How can you make a conspectus of a genius like Marx?» or « who can dare
do it?»
Now let me try to answer these questions.
An entire 150-year period has passed since the first volume of «Das Kapital» was
published. Marx wrote this work within 10 years while he lived in London,
England, the country with the highest level of capitalism at the time. If we
look at the literacy and awareness level as well as psychological state of the
people of the time we can easily understand that the main economic notions that
Marx mentioned in his book, such as goods, value, money, surplus value, work
hours, labor and its value, etc. were new to them. These notions are new even to
majority of the modern people. In order to share his extremely precise analysis
with a maximum number of people Marx (Before anything else, he was a
revolutionary, and this book aimed at awakening masses) used a method which is
valid for all times: he brought various examples. Everyone who has read the book
completely knows that Marx sometimes used three-four examples in order to
explain even a most simple notion. These examples included statistics, pieces
of reports, historical events and patterns, stories, poems, legends and even
recipes. Often one example is described in two-three pages. We however, tried to
minimize the amount of those examples. The most reductions were conducted on
bookmarks. If someone compares the original version of the book with our
conspectus he/she will immediately see that we have freed the book from
hundreds of citations and references (after all, majority of them are useless
to an ordinary reader). We assume that Marx used his Jewish patience and German
precision not to let any single citation without a bookmark. But the original
version of the book has got about 1000 (!) bookmarks. It is not hard to imagine
the space these bookmarks require. Moreover, some of them take two-three pages.
However, compactness of this conspectus is not its only advantage. We tried to
keep its simplest content which is understood by reading only once. We freed
the book from relatively hard sentences and tried to replace them with new, more
comprehensible ones.
We regret that in this conspectus too, Marx's heavy sentence structure is
preserved. When you read the book you will feel that the initial translation
needed to be approached differently in order to make the book lighter. However,
we do not believe this would be a realistic and pragmatic approach either in
1960s, when the book was first translated into Azeri, or today. Especially
considering Marx's heavy style is caused by some objective reasons.
Firstly, the topic itself is extremely difficult to understand. And, secondly,
as you know, Marx was a native German speaker. Those who have some knowledge of
German understand that German sentence structure, its word order is quite
different than many other languages. For instance, you often have to read a
sentence till the end in order to understand what it is saying. And in order to
better understand a sentence, you kind of have to divide it into fragments which
in turn have their own meanings.
Those who have some knowledge of Marx's biography know that he was a journalist
and an editor. And this has directly influenced his writing and his style.
«Capital» too is full of critical spirit and some parts of the book remind of
long newspaper articles. Marx often gets off the subject and, for example,
heavily criticizes some old economist's position. And this often takes pages in
the book. We certainly have freed the conspectus from many of such critical
parts, which make absolutely no sense in modern days. As a result we have got a
much lighter book.
The heavy design of the original book, which takes a lot of space, has also been
completely altered in this conspectus. Division to parts has been eliminated,
and sections have been preserved.
As a result, number of pages in the book has been reduced at least (!) three
times. It might sound like a joke, but apparently Marx's contemporaries did not
spend their spare time any way but reading so it was not a problem to increase
pages in a book.
К.Маркс, Капитал. Критика политической экономии.
1-й том – Процесс производства капитала
[конспект]
1-ое изд.,
Составитель: Рафик Мамедли
Баку, «Книжный Клуб», 2018 г., 432 стр.
Эта книга является сокращенным вариантом, кратким
изложением, одним словом, конспектом книги «Капитал» (1-й том).
Составитель взял на себя очень сложную и историческую миссию, создав в данном
формате конспект путем вы-бора и смыслового соединения самых важных,
содержательных, принципиальных и информационных частей оригинального
произведения, содержащего почти 1200 страниц. В итоге объем книги сократился
почти в 3 раза. Теперь, несомненно, больше людей захочет уделить время для
прочтения этой книги, которая напоминает учебник по политической экономии… Тот,
кто захочет прочесть произведение с чисто научной целью, всегда сможет найти
полный оригинал масштабной книги «Капитал».
КРАТКАЯ АННОТАЦИЯ
Данная книга является классическим произведением эко-номической науки,
написанным с позиций трудовой теории стоимости. В ней автор определил понятие
стоимости как выражение общественно необходимого труда для производ-ства
товаров, дал яркую характеристику капиталистического общества XIX века. Труд К.
Маркса является завершением классической политической экономии, он оказал
глобальное воздействие на ход исторического процесса в XX веке.
Конспект первого тома «Капитала» представляет собой перевод с четвертого
немецкого издания, вышедшего в 1890 г. под редакцией Энгельса. В русском издании
(1937 г.), за основу был взят перевод под редакцией И. И.
Скворцова-Степанова.
О КОНСПЕКТЕ
Люди, которые впервые услышат о конспекте, в первую очередь, по всей
вероятности, зададутся вопросами: «Как можно конспектировать произведение такого
гения как Маркс?» либо «Кто осмелится на такое?».
Постараемся ответить на эти вопросы.
Со времени издания первого тома «Капитала» прошло ни много ни мало - ровно 150
лет. Маркс писал это произведение 10 лет, живя в самой развитой
капиталистической стране – Англии.
Подробно проанализировав уровень сознания и грамотности, психологического
состояния людей того времени, можно с легкостью определить, что основные
экономические категории, о которых Маркс говорит в своем труде – товары,
стоимость, деньги, прибавочная стоимость, рабочее время, труд и его стоимость, и
пр. были понятиями, не доступными сознанию людей того периода (и даже сейчас не
доступны многим), абстрактными и непонятными. До максимального доведения до
внимания людей точного анализа, Маркс (в первую очередь он был революционером –
целью написания книги было пробуждение народных масс) мастерски использовал
самый распространенный во все времена способ – приведение различных примеров.
Каждый, кто читал всю книгу, знает, что Маркс иногда использовал 3-4 примера для
объяснения самого простого понятия (статистика, выписки из отчетов, исторические
события и примеры, повести, стихи, притчи и даже рецепты). На один пример порой
уходило 2-3 страницы... Мы постарались свести к минимуму количество этих
примеров.
Но самые основные сокращения идут со ссылками. Если кто-то сравнит оригинал с
нашим конспектом, сразу станет заметно то, что мы избавили конспект от сотни
ссылок (большинство совсем не нужно сегодняшним читателям) – цитат и ссылок.
Если принять во внимание еврейское терпение и немецкую точность Маркса, который
охраняя авторские права не оставил без ссылки ни одну цитату, нетрудно
представить, сколько места заняли в книге более 1000 (!) ссылок (некоторые
объемом в 2-3 страницы).
Читатели, болееменее знакомые с биографией Маркса, знают, что он был еще
журналистом и газетным редактором. Это напрямую повлияло на его произведения,
точнее сказать, их стиль. «Капитал» полностью написан в духе острой критики,
некоторые части книги напоминают газетные статьи. Зачастую уходя от темы, Маркс
в пух и в прах критиковал мысли своих предшественников - экономистов, а это
иногда занимало несколько страниц. Разумеется, мы освободили конспект от многих
критичных, абсолютно не актуальных в нынешнее время статей, что значительно
облегчило книгу.
В конспекте также полностью изменено и упрощено тяжелое, занимающее большое
место оформление оригинала, убраны главы и сохранены только разделы.
Рафик Мамедли,
mail@mammadli.az, +994 50 213-56-30